bauððhayin pracaNdaþ‌vayata æyi meccara lol

(meya mæyi maasayee liyana laða lipiyaki)

paapissak vii nigrahayata lakvana síhala bauððhayaa

ðharmasiri baNdaaranaayaka namæþi sinamaa veeðiyaa visin kalaaya kiyana ihaþa saÐahan prakaazaya, lákaava namæþi ratee bauððhayinta, vena aya visin nova, ovungee mava visin bauððha namak ðamaa æþi aya visinma aða karagena yana baalðu kiriimee þarama penvayi.  salli þiyenavaa nam oonææma gonekuta yuððha kala hækiyi yana kiyamanata samaanavana mee gælari kiyamana lákaavee bauððhayinta veccaðee yanuven iþihaasa kaþaavak liviimee avazyaþaavaya penvaa ðeyi. kramaanukuulava liviya yuþu evæni iþihaasayak venuvata mee prakaazaya ðutuvita magee hiþata aa aðahas satahan kiriima mee lipiyee aramuNaya. ðharmasirilaa koLaBa sita karana kaþaaþ, biibiisii kaarayin landan sita buððhaagamee avihísaava gæna karana prakaazaþ aþara æþþee gaNanaaþ obeeseekara-stænli þambayiyaa-el el seneviraþna yana þun‌ðenaa visin avuruðu þihaka kaalayak þissee aBaraaðun laNuvaya.

lol kiyannee nikam aazaavata nova kææðara aazaavakataya. pracaNda kiyannee saamaya, samaaðaanaya nurussana, kadaakappalkaarii, vairakkaarii vikûþi manasak æþi puðgalayekugee hæsiriimataya. bæmiyan buððha ruupa galboora ðamaa vinaaza kiriimataya. ðaLaðaa maaligaavata boomba gæsiimataya.  uðaaharaNayak vazayen kayits paasæl zixyaava ðuuxaNaya kara maraaðæmiimee siððhiyata yaapanee usaaviyata gal gæsiima pracaNda kriyaavaki.  1960, 1970 kaalayee bágaveevaa kaarayin mæyi ðina peLapaali valaðii yuuniyan plees ekee bildin vala viiðuru valata gal gæsiima pracaNda kriyaavak viya. maha mæþivaraNavalata pasu pæraðuna pæþþee ayagee geval gini þæbiima pracaNda kriyaavak viya. 1971, 1988-89 kaalayee jeeviipii ekaþ, aaNduvaþ ðekama pracaNda kriyaa kaleeya.

síhala bauððha ðivayina

kesee veþaþ mee ðharmasiri mee pracaNda kiyana leebal ekak islaam hoo krisþiyaani kotasakata gæhuvoþ kohoma hitiiviða? monaþaram sáviðhaana iita viruððhava nægii sitiiviða? síhala bauððhayaa aða meþaramma nivata velaaða? aða lookayee biliyana haþak atak pamaNa janagahanayen síhala bauððhayin sitinnee miliyana 15 k pamaNaya. mema jana kotasata 1505 ta pera ellavunu þarjana iðiriyee eya vinaaza novii beeriimata eka heeþuvak vuuyee lákaava ðuupaþak viimaya. lákaava ðemala ratak novii beeruNee palaveni vijayabaahu rajaþumaa nisaaya kiyaa niilakantha zaasþrii nam ðakuNu inðiyaanu iþihaasajçayaa pævasuveeya.  lákaavee vinaazaya kalee siyaLuma síhala rajalee ghaaþanaya kala mahaa parakramabaahu kiyana rajuya. ee nisaa ohugen avuruðu siiyak yannata pera lákaava kota uda giyeeya.  lákaavata þibunee jaaþaka kaþhaa aazrayen goda næGuna zixtaacaarayaki. gama-væva-ðaagæba nam þriþ‌vayaya. bauððha-hinðu gætumak lákaaveeðii siðu novuuvaþ inðiyaaven buððhaagama aþugæævii giyeeya. anuraaðhapura yugayee saÐakadapahanee siti gavayaa poLonnaru yugaya vanavita in ivaþ kiriima síhala bauððha sahajiivana namyaþaavaya penvayi.

lákaa iþihaasaya aarambhavuuyee 1505 sitaða?

ðharmasirilaa haa kalambu teligraaf, deeli mirar valata liyamin bauððhayinta þadibaanaa ohu væni aniþ aya, vaskooðaa gaamaata haa kalambasta meþþaa-karuNaa-muðiþaa-upeekkhaa ðeezanaa karana mámulaavuu, aþaramávuu praaNa væniya. 1505 n pasuva kaduva-bayibalaya-booþalaya (arakku) iðiriyee nava guNa væla genagiya aya hæmaðenaama samuula ghaaþanayata lak viya. 1551 ðii ðon juvan ðharmapaala lákaavee praþhama haa ekama krisþiyaani raju viya. lákaavee bohoo ðenaa noðannaa ðeyak nam  lákaavee iþihaasaya patan gannee 1505 ðii sitaya kiyaa saLakana pirisak aða lákaavee sitinaa bavaya. bauððha novana ovunta haa maksvaaðiinta anuva ruvanvæli mahasææya gadol moodayekugee vædaki.

1962 krisþiyaani polis kumaNþranaya

puðumayanam siyeeta ðahayataþ adu mee suLu kotasa 1948 ta pasuvaða ðigin ðigatama þiraya pitupasin sitimin balayee sitina bava síhala bauððhayaata nopeniimaya. 2001 ta pasu krisþiyaaniinta balagaþuma amaaþyáza ðii þibuu kaalayee polisi palli vagee viya. ðæn 2015 ðii mahajana saamaya bhaara æmaþi krisþiyaani katayuþuða bhaara æmaþiya!  boðu bala seenaavata, boðu balu (sunakha) seenaa kiyannataþ, bauððha kiri kiyaa ðeyak gæna kaþaakarannataþ þaram caura ræjina ediþarava æþa. poopva þama ratata gennaa gannata lookayee kaþoolika rataka naayakayekvaþ mahinða raajapakxa þaram poop passen roometa giyee næþa. poopgee plææna aasiyaava krisþiyaani kiriima bava ohu noðannavaaða?  ðahanaayaka, preemaðaasa (?), vijeeþúga haa maiþriipaala siriseena hæruNuvita aniþ hæma agamæþitama/janaaðhipaþitama krisþiyaani mavak, piyek hoo biriÐak siti aya bava ðannee kiiðenaaða? baNdaaranaayaka ðeehaya bhuumaðaana kalee anþimakæmaþi paþrayak nisaaða? sirimaa ðeehayata nil saariyak anÐavaa bhuumaðaana kalee krisþiyaani nææðææ balapææmakataða? meevaa mahajanayaata eLikiriima kæþa vædakða?

pansal kadaa palli hæðiima

koottee rajamahaa vihaara idamee kaþoolika palliyak sæðiima pansal kadaa palli sæðiimee pûþugiisi kæþa vædeeta kala venasak viya. ee 1550 s gaNan valaya. ðæn 2000s gaNan valaðii venama idamak kara æþi mee palliyata pansalee boogaha karaðarayak viya. palaaþee isþaramma kaþoolikayek pansalee ðaayaka sabhaavee praðhaaniyaa lesa paþ‌viimen ee praznaya visaÐunee vizaala boo aþþa kapaa ðæmiimen ya. maa asaa æþþee in pasu boogaha malaa kiyaaya.  looka iþihaasayee mevæni uðaaharaNa þibeeða? 1505 n pasuva aðataþ pavaþinnee lokayee aniþ praðeeza, mleecca, azixta minisungen sitina praðeezaya, yana yuroopiiya griika-rooma hoomar iliyaad kaþaavala kiyavena mulbæsagaþ aðahasamaya (sæveej ænsayatiis: ða invenxan of vestarn sivilixeezan, robat ee. viliyams, 2012). asaveeðu væni pûþugiisin, síhala kaþoolikayin samaGa ekva ee kaalayee kala mleecca kriyaavalata ðæn 2015 ðii poop pæmiNa ixtakaraðii yannee, lákaaven kaþoolika zaanþuvarayek namkara puujaakaraðiimaya. suðu minisun yataþ vijiþavala ee kaalayee kala samuula ghaaþana venuvata aða ennee paraNa yataþ vijiþavala maanava ayiþivaasikam surækiimee dolar vyaapaarayaya. ðharmasirilaata pota væraðii æþþee mee aNdara ðemala harihæti þeerii næþi nisaaya. mee prazna suððan visin kaLu suððan harahaa æþikala prazna bava ovunta noþeerenavaaða?

æbiþþayaa

paNa beeraa gæniimata hoo vaasi labaagæniimata krisþiyaanivuu pirisa lanðeesi kaalaya vanavita ðeeziiya ðhanavaþ panþiyak bavata paþ‌viya. 1815 udarata vadiga raju allaagannaa vita eþænata giya pirimi ðennaagee mii munupuran piLiveLin, 1956 haa 1977 ðii lákaavee agamæþilaa viya. ee vana vita ee aya donamoor bauððhayin hoo avákavama bauððhayinhoo vunaaða kiyaa sahaþika kala nohækiya. iþaamaþ pæhæðili ðee nam mee aya lákaavee kaLu suððangee krisþiyaani puþþu vuna bavaya. ee kaLu suððan siyeeta 90 ta vadaama krisþiyaani síhalayin viya. noobodis tu sambodiis kenek lesa krisþiyaani baNdaaranaayaka-obeeseekaralaa visin hæÐinvuu kælææ joon dii es seenaanaayaka kasaaÐa bænðeeþ krisþiyaani pavulakin ya (noobodiis tu sambodiis: ða rayis of ða koloniyal buuxuvaa in zrii lákaa, kumaari jayavarðhana, 2000). raajya manþraNa sabhaaveeðii dii bii jayaþilakata, maaksvaaðiin kææ gæsuvee æbiþþayaa kiyaa ya. iita heeþuva ohu kudaa kaalayee pansalaka igenagaþ nisaaþ, síhala, paali haa ígriisi hoÐin ðaþ nisaaþ ya.

idam himiyangee hora anþäpura

ígriisi kaarayin lákaavee gena giya kriyaa pilivela æmerikaavee ðakuNee vahalhimi vaþukaarayin genagiya kriyaa pilivalamaya. lákaavee kaLu suððoo þamangee kudaa pol, rabar, þee vaþu vala vædata aa gææNu paavicci karamin, valavvee Lamaaþæniilaa ðæna hoo noðæna joliyee kaalaya gevveeya.  iÐahita siðuvana valavvee ilav gæna rilativ merits yana baNdaaranaayaka pavulee cariþa poþee (1986) yæsmiin gunaraþna saÐahan kara æþa. mee aþaraþura kaalayaagee ævææmen suððan karana rakxaaval þamangee ðaruvantaða labaa gæniimee aazaavak maþuvuuyee krisþiyaani paasælvala bodim kara aðhyaapanayak læbuu ðaruvan pirisak booviimaþ samaGaya. 1815 ðii udarata allaagaþ vahaama æmerikaanu mixanaariin yaapanee haa madakalapuvee paasæl patan gaþþeeya. edvard voran 1816 ðii þelippalee mixanari paasæla vivûþa kaleeya. 1848 vanavita mixanaari ðemala paasæl 105 k ða ígriisi paasæl 16 k ða viya. mevæni ígriisi paasæl síhala bauððhayinta læbunee 1880 ðii kar‌nal oolkot lákaavata aavaata pasuvaya. mee paasæl paraþaraya nisaa lákaavee ugaþ naayakayin vuuyee ðemala krisþiyaaniin ya. beðaa paalanaya kiriimee riiþiya anuva 1832-1931 kaalayee ðii ígriisi ugaþ ðemala janayaa lákaava þamanta ayaþsee siþaa hæsuruneeya. ígriisi aaNdukaarayaa varak mee gæna ðemala naayakayinta saraðam avavaaðayakða kaleeya.

ígrisi kaarayinta lákaaveeðii pansal haa haamuðuruvaru hamuviya. vena rataka mevæni ðeyak ovunta siðu noviiya. pansala haa gæmiyaa aþara æþi bæÐiima næþikarannee keseeða yanna 1818 ðii bravunrig gee kaalayee sitama ubhaþookootika praznayak viya. mee saÐahaa ovun noyek upakrama bhaaviþaa kaleeya. vihaara ðeevaalagam panaþa ek uðaaharaNayaki. égalanþayen genaa kajukiri kollan (meetlandgee sivil seevakayin vuuyee avuruðu namayee ðahayee suðu kollan ya) lákaavee nadukaarayin lesa paþ kara, ígriisi panaþ anuva vyaakuulakala pansal ðeepala haa uruma kramaya nisaa vayoovûðha haamuðuruvarunta ovun iðiriyata yaamata sælæsviima þavaþ uðaaharaNayaki. prins guNaseekara mahaþaa visin 1957 ðii liyana laða vihaara niiþi viþþi nam kudaa poþa ðækapu kii ðenek aða lákaavee innavaaða? (mee vixaya gæna poþ ðekakma laGaðii palaviya [mahinða rælapanaava haa vikrama viirasuuriya]; ovun vaþ ee poþa kiyavaa æþæyi siþami).  lákaavee síhala bauððha paðanama vinaaza kalayuþuyæyi krisþiyaanii manþrii roosi seenaanaayaka kiyanavitaþ, lákaavee síhala bauððha eekaaðhikaaraya næþikala yuþuyayi 2015 ðii misis canðrikaa kiyana vitaþ apa siþaagaþayuþu mee aya koNdaya kapaagaþ bravunrig gee minibiriyan noveeða kiyaaya. 

1815 n 1818 n haa 1832 n pasu lákaavee síhala haa ðemala krisþiyaani kaLu suððanta, ígriisinta ðeveniva siti bar‌gar janayaata pasu þunvana þæna læbii þibuneeya. udarata kærali marðhanaya kiriimata ovungen læbuna sahaaya aaNduvee gæxat paþravala pavaa varNanaa kota þibuneeya. jee aar jayavarðhana paramparaava mehiðii vizeexayen saÐahan kara þibuu hæti kinsli ða silvaagee jee aar cariþakaþaa poþee satahan kara æþa. 1815 givsumee buððhaagama rakxaa karanavaayayi kiyaa æþi vaganþiya 1972 n pasuva buððhaagama pooxaNaya karanavaaya kiyaa vyavasþhaavala liyaa æþi boru vaganþi vænimaya. bauððhayinta viruððhava krisþiyaani rajaya kala væraði kriyaa ananþaya. 1848 ðii síhala bauððhayin gam pitin samuula ghaaþanaya kala krisþiyaani rajaya, 1885 kotaheena kærælleeðii haa 1915 síhala-muslim koolaahalayeeðii bauððhayinta viruððhava piLiveLin kaþoolika haa muslim pæþþa gaþþeeya.

1860 gaNan vanavita  síhala krisþiyaani balayee praþimuurþiya baÐuvuu jeems ða alvis kiyaa sitiyee þava ðazakayak ðekak yana vita lákaava namæþi kolaniyen buððhaagama næþivii yana bavaya. mee kaalayee asaraNavuu minisun, vizeexayen saþ kooraLayee gæmiyan þaman galavaa gæniimata ðiyaseena kumaarayek eþæyi vizvaasa kaleeya. ðæn kaalayee vijeeðaasa raajapakxalaa, dilaanlaa, raajiþalaa men ee kaalayee síhala bauððhayinta usuLu visuLu apahaasa kalee síhala krisþiyaaniin ya. mema vædee ðuraðiga gos avasaanavuuyee 1873 ðii kala migettuvaþþee guNaananða haamuðuruvan jayagaþ paanaðuraa mahaa vaaðayeni. 1840 s gaNan vala aarambhavii, 1870-1880 gaNanvala aparaajiþavuu bauððha punarjiivanaya, ðharmapaalaþumaagee kaalayeeðii suððanta haa kaLu suððanta hisaraðayak viya.

1956  ðii eya hisa osavannata þæþkala vita jee aar jayavarðhana pramukha kaLu suððan eya anaaþha kaleeya. eya maara yuððhayakma viya. 1959 ðii agamæþi baNdaaranaayakata nayi vixa povannata saðaa væraðii pasuva ohuva ghaaþanaya kalee buððharakkhiþa-soomaaraama kattiyaða, ee vanavita hisabuugaagena siti krisþiyaani osii korayaalaagee kattiyaða yana sækaya æmerikaavee joon kenadi mæruvee kavuða yana sækaya vænimaya. 1962 krisþiyaani polis kumaNþranaya pitupasa sitiyee sar olivar, sar joon (haa dadli) yana abauððha balaveega noveeða? 2005, 2010 haa 2015 janaaðhipaþi canða pitipasa þirayee krisþiyaani balaveega sitiyaþ næþaþ 2014 vanavita lákaavee janaaðhipaþi haa buððhaagama bhaara agamæþi sarvaagamika puuttukaarayin haa bahu jaaþika nyaayaacaariinvii avasaanaya. 2015 mæða vanavita aðhikaraNa æmaþi vijeeðaasa raajapakxata lákaava síhala ratakða (síhala bauððha ratakða) kiyaa ahiyooga kiriimata pavaa hækivii æþa.

valaanee zrii siððhaarþha

1811 ðii paanaðuree valaanee upan, avuruðu 12 ðii  valaanee siððhaarþha namin mahaNavuu haamuðuruvan 1841 ðii parama ðhammaceeþiya pirivena æraBiimata paanaðuren raþmalaanata giyee "satanbimee peramuNee sitiimee" avazyaþaavaya nisaaya. viðyooðaya, viðyaalákaara piriven patan gaþþee mee pirivenee goolayin ya. síhala krisþiyaanin visin buððhaagama vinaaza kiriimata gaþ sææma uþsaahayakma paraajaya kiriimata pahaþarata haamuðuruvarun aþalossakata hækiviima vixmaya janakaya. mee iþihaasaya kiþsiri malalagoda visin budisam in síhaliis sosayiti, 1750-1900 (barkli, 1976) nam ohugee aacaarya upaaðhi nibanðhanayee monavata visþara kara æþa. mema kriyaavaliyeeðii æmerikaanu jaaþika suðu minisek (kar‌nal oolkot) vizaala seevayak kaleeya. amaðyapa vyaapaaraya, kos gas sitaviima, gava ghaaþanaya naþara kiriima væni vyaapaaraða suðu aaNduvata kelinma viruððha novii viruððhaviimee upakrama viya. arakku reenða magin ðhanaya upayaagaþ vizeexayenma karaavee kulayee ayagee ðuu ðaruvan mema bauððha punaruðayata kelinma sahayoogaya ðiima æmerikaavee ðumkoLa veLaÐaamen, hora viski veLaÐaamen ðhanavaþ vuu aya pasuva æmerikaavee vizva viðyaala pihituvuuvaata samaanaya.

hiinamaanaya (hiyumiliyeexan)

1880 n pasu suðu jaaþikayek æmerikaavee sita síhala bauððhayingee uðavvata pæmiNiima keþaram væðagaþ vunaaða kiyaa peennee, vesak ðinaya rajayee nivaadu ðinayak kiriimata aaþar goodan aaNdukaarayaa ekaGavii sitiyaðii (1885) vyavasþhaaðaayaka sabhaavee siti síhala niyoojiþayaa iita viruððha viimen ya. ðiga naþþal nivaadu kaalayata vesak ða æþulaþ kala hækiyæyi ohu kiiveeya! 1832 sita avuruðu 70 k pamanama ekama síhala niyoojiþayaapaþ vuuyee mee krisþiyaani pavul havulen ya.  kaduva, bayibalaya, booþalaya haa beðaa paalanaya kiriima yana yataþ vijiþa paalana upakrama siyallama yatin haa vayit mææns bar‌dan yana kaþaaven vasaaþibuu suðu minisaagee balavaþma haa aðataþ kriyaaþmakavana upaaya nam kaLu, ðuBuru haa kaha minisaa þula ovun janiþakala hiinamaanaya ya.  suðu jaaþikayin yataþ vijiþavala æþikala mee hiinamaanaya magee hiþen næþiva giyee suðu minisun maa yataþee væda kalaataða pasuva haa æmerikaavee avuruðu þiha haþalihak jiivaþ‌vuuvaataða pasuvaya.

mema hiinamaanayee praþipalaya kacceeriyeeðii suðu eejanþa haamuðuruvangen gærahumlabaa gamata pæmiNa ee venuvata gæmiyaata hísaakarana gammulaaðææniyaata siimaa vunaa nam kamak næþa. siðuvuuyee muLu rateema suððangee pitipassa iBinaa ígriisi ugaþ panþiyak bihi kiriimaþ, ee panþiya harahaa muLu ratama vahal manasak æþi kaÐavurak viimaya. mækooli saami nam ígriisi jaaþikayaa mee saÐahaa avazya yataþ vijiþa aðhyaapana kramaya inðiyaaven aarambhakalee 1835 ðiiya. miita patahæni kramaya vazayen 1841 ðiima valaanee siððhaarþha himiyan raþmalaanee parama ðhammaceeþiya piriven æraBiima vixmaya janakaya. viðyaalákaara pirivenee haamuðuruvaru 1940 s gaNanvala æraBuu kurooLu novuu, pirisiðu niðahas satana ehi praþipalayaki. mækooli kramaya yataþee bihivuu kaLu suððan visin kala niðahas satana peþsam maGin suððangen mas katu illiimee vyaapaarayak viya. suððaata, yuroopayata aavadana mevæni kaLu suððan pirisak muLu lookayeema sææma ratakama bihivuu aþara aða ee rataval siyallamavaagee kota uda gos sitii. seenaanaayakalaa, jayavarðhanalaa, baNdaaranaayakalaa menma ranil-mahinðalaaða mevæni kaLu suðu paBayooya. maþupitin kesee veþaþ, yati hiþin suððan iBiima jayatama siðuvemin pavaþii. nil kola kiyaa bheeðayak eyata næþa. mahajanayaa moodayin viima pamaNaya.

apee joon

dineex guNavarðhanalaa, vaasuðeevalaa boruvata kææ gæsuvaata, vimal viiraváza þrii piis suut æÐagena griixma kaalayee iijipþuvata yææmen, mema hiinamaanaya hiþee kiÐaabæsa æþi þarama penvayi. mee hiinamaanaya ivaþ karanaþuru ratakata gælaviimak næþa. rusiyaavee puutan haa araabikarayee muslimun æmerikaavee haa suðu yuroopayee mee hiinamaana balayata viruððhava akhaNda satanaka niyælii sitii. mee hiinamaana balaya þeerumgena iita viruððhava 1930 s gaNan vala sitama anaagaarika ðharmapaalaþumaa kriyaakaleeya. oonææma suLuðeekata vunaþ yataþ vijiþayee minisunta aþin payin paharaðiimee suððangee puruðða nisaa sar joongee þaaþþaa vana joonta suððek paharaðun vita ee suððaata haþaragaaþen  vætennata joon payin gæsuveeya. mee nisaa behevin saþutuvuu ðharmapaalaþumaa ohuta kivee apee joon kiyaaya. 1905 ðii japaanaya rusiyaava pæraðaviimaða mevæni suððan ðamanayak viya.

suððan ðamanayata ðharmapaalaþumaa bauððha kramayak anugamanaya kaleeya. ratee paalakayinta para suððaa kiyaa apahaasa karannee æyiðæyi varak suðu nadukaarayek ohugen æsuuvita ohu kiyaa sitiyee para kiyannee para ballaa yana arþhayen nova uþum, viðeeziiya yana þeerumen kiyaaya. paBayek saðaa, ehi suðuhuNugaa, nivasa iðiripita eya þabaa uðee havasa para suððaa kiyamin iita payin gasana men ohu kiyaa sitiyee ðæn kaalayee manoovaiðyavarun men minis yatihiþata zakþiyak labaaðii ehi mulbæsagena sitina hiinamaanaya himin særee ivaþkara ðæmiimataya. gootaabhaya raajapakxa, milibæænd kollaata haa práza viðeeza æmaþitaða mevæni praþikaarayak ðunnee ovun prabhaakarangee praaNa æpakaruvanviimata vunaþ suðaanam yayi 2009 apreel masa kiyaa siti vitaya. ovungee plæænavunee prabhaakaran lavaa aþ adáguvata gannaa gena, æmerikan-yuu en hamuðaa magin muðavaagena prabhaakaranða rægena ratin pitavii yææmaya!

kaLukoÐayaavee prajçaazekhara mahanaahimi

síhala bauððha prabhoðhayak æþi vuvaþ, síhala bauððha ðeezapaalanayak lákaavee æþinoviiya. ðharmapaalaþumaa vinaazakiriima suððan haa síhala kaLu suððangee raajakaaryayak viya. kalkataavee hirakara roogaþurava siti eþumaata iþaamaþ amaanuxikalesa suððoo sælakuveeya. síhala horun gæna eþumaata æþivuu kaLakiriima keþaramða yaþ, lákaava pæþþata muhuNapaa mærennatavaþ noveevaayayi eþumaa pæþuveeya. ðakuNu æmerikaavee rataval spaaççayen niðahas karagaþ sayiman bolivaar (1783-1830) avasaanayee venisiyulaava hæragiyeeða mevæni kalakiriimakini.

1931 vana vita síhala bauððhayinta haanikaravuu niiþi riiþi siyallama panavaa hamaaraya. mee kaalayeeðii síhala ðuka, anuraaðhapurayee haa anikuþ natabun gæna unanðuvuuyee suðu jaaþika sivil nilaðhaariin svalpa ðenek pamaNaya. bar‌gar jaaþikayin aþalossak haa suðu sivil seevakayin kiipaðenek buððhaagama rækiimataða iðiripaþ viya. paali poþ ígriisiyata hæravuu riis deevids in ek ayeki. mee aþaraþura suððan visin þavaþ ugul atalavaa þibuNi. vanniyee ðemala janaavaasa æþikiriima mæleeriyaa maðuruvaa visin bakal karana laðii. udarata janayaa piidaavata paþ kota kaÐu mattam kara þee vaþuvalata inðiyaanu vahal seevayak aarambha kaleeya. ðemala kaLu suððan ihala ðæmiimee vyaapaarayaða jayatama siðuviya. 1880 gaNanvala ponnambalam raamanaaðan vesak nivaaduvata pakxava kaþaa kalee krisþiyaani síhala kaLu suððaa iita viruððha veððiiya. 1921 vanavita arunaacalam mædraas praanþaya samaga ekvana ðemala ratak gæna kaþaakaleeya. 1940 s gaNan vanavita krisþiyaani jiijii ponnambalam, koLaBa aaNduva anuraaðhapura puraavasþu rækagæniimata kriyaakiriima ðemala jaaþiyata viruððha jaaþivaaðii kriyaavak yayi soolbari komixamata cooðanaa kaleeya.

1832 sita pævaþa aa síhala haa ðemala krisþiyaanii kaLu suððanta vaasivuu jaaþivaaðii niyoojana kramaya venuvata 1931 ðii bhuumiya maþa paðanamvuu, sarvajana canða kramaya nisaa niðahas aðhyaapana kramaya, viyaLi kalaapayee govi janapaða æþi kiriima væni ðuppaþ gæmiyaata hiþakara ðeyak siðu vuvaþ, sarva jana canðaya haa niðahas aðhyaapanayata siyaLuma síhala kaLu suððan viruððha viya. iita pakxavuu ekama ðeezapaalakayaa vuuyee  kamkaru naayaka ee ii guNasíha pamaNaya. mevæni suððangen kaLu suððannata balaya maaruvemin þibuu samayaka, lákaava goda gæniima saÐahaa graama sávarðhana haa aparaaðha marðhana vyaapaarayak kaLukoÐayaavee haamuðuruvan visin, þaruNa sahakaara polis supirintændant osman ða silvaa haa akbaar nadukaarayaaða sahabhaagikaragena 1930 s gananvala aarambha karana laðii. ee vyaapaaraya sambanðha kaaraNaa 99, aða kaalayata keþaram valáguða kiyaa siþanavita jana sabhaa magin kala yuþu eevaa noveeða kiyaa mata siþee.  vinsant subasíha æraBuu saÐa lákaavee samuupaakaara vyaapaarayaða mevæni vyaapaarayak viya.  donamoor kaLu suððan kaLukoÐayaavee jaaþika vyaapaaraya kadaa kappal karana laðii.

bágaveevaa pirisa

lákaavee avaasanaavata landan gos aa maaksvaaðii kotas mæleeriyaava allaagena gamvalata giyaþ, popimal venuvata suuriyamal vikuNuvaþ, breesgeedal allaagena ðæGaluvaþ kaLukoÐayaavee haamuðuruvangee vyaapaarayata sahayoogayak ðunnee næþa. epamaNak nova ugaþ bauððhayin vana ayaða ee praþipaþþiyama anugamanaya kaleeya. 1948 kittu vanavita bauððha-krisþiyaani gætuma yatin pævaþiyaþ, aaNduva kiyannee krisþiyaani paalanaya ðigatama kaLu suððan harahaa kriyaavata nægiimama bava gambaða janaþaavata penvaaðii samaajiiya aarþhika vazayen venas paaraka yaamata uþsaahayak gaþ niyama ihala bauððha naayakayek bihivuuyee næþa.  mema hidæsata rígaa gaþþee síhala bauððha saaraðharma noðaþ krisþiyaani pasubimaka sæðunu baNdaaranaayaka mahaþaaya. mee nisaa 1956 venasa accaaruva‌k‌vii  giyeeya. bauððha-krisþiyaani gætuma, síhala-ðemala gætumak bavata peralaa rata aþaramákiriimata leek havus praðhaana kaLu suðu balaveega valata hækiviya.

aaNduva saraNá gacjaami

viðyaalákaara haamuðuruvarun genagiya satana hærena vita síhala kaLu suððanta viruððhava, avuruðu 500 kata kittu kaalayak þula síhala bauððhayinta kala hirihæra, venaskam haa haani niiþiyen ivaþ kiriimee vyaapaarayak 1930 s 1940s gaNan valavaþ in pasuva vaþ  gam mattamin bihivuuyee næþa. viðyooðaya pirivena ígriisi rajaþumaata sþroþþa gayamin haa aaNdukaarayaa pæmiNa paNdiþa upaaðhi praðaanooþsvaya karamin kaalaya gaþa kaleeya. malvaþu-asgiri naahimivaru ohee kaalaya gevamin sitiyeeya. eheþ haamuðuruvarunta gamvala þibuu balaya suððannam hoÐin ðæna sitiyeeya. ðevana looka yuððhayeeðii japanaa lákaavata aavoþ haamuðuruvaru japanaa samaga ekveeyæyi siþuu lákaavee yuða hamuðaa aajçaaðaayakavuu leetan siyaLuma haamuðuruvarun yuðahamuðaa kaÐavurakata genayææmata sælasum kaleeya.

gama haa pansala aþara æþi ðeezapaalana balaya praþhama varata lákaavee maþuvuuyee gágodavila sooma haamuðuruvangee baNa ðeezanaa harahaaya. 2003 ðii rusiyaaveeðii unvahanseegee sæka sahiþa apavaþ‌viimaþ samaga, misis canðrikaa, jeeviipi haa mahinða raajapakxa ee balaveegaya allaagannata sæðuveeya.  2005 ðii mahinðata læbuNee mee balayaya. mahinða sarvaagamika, bahu jaaþikayek bavata bauþiisma viimaþ samaGa, síhala bauððhayinta mee boru bauððha ðeezapaalakayin salakannee samahara pirimi hiþahoÐa gææNunta salakana anðamatama bava ratata penvaa ðunnee 2012 mæyi masa pihitavuu boðu bala seenaavaya. hanðivala buðu piLima hayikaramin boruvata zabða karana bauððha kotas venuvata bauððhayin baNa maduven eliyata gaþþee boðu bala seenaavaya. mee nisaa iita viruððhava maþuvuu ðeezapaalana prahaaraya keþaramða yaþ anþimeeðii eya raajapakxa aaNduva kota uda æriyeeya. haamuðuruvarunta ðeezapaalanaya þahanam kalayuþu yayi kii hæmooma anþimeeðii haamuðuru kenek vataa ekræsvii (maaðuLuvaavee soobhiþa himi) micel sisanta atapirikara aragena pansal yaamataða sælæsviya.

1948 ðii síhala kaLu suððannata rata bhaara ðii yanavita suððan, inðiyaavata kalaa men, 1921 ðii arunaacalam illaa sitiyaa men, lákaava ðekada kadaa ðii nogiyee, esee kalaa nam 1917 ðii pamana sita venama ratak illaa mædraas praanþayee ðravidayin kala illiimataða ida ðiyayuþuvee yayi siþuu nisaa viya yuþuya. kesee hoo veevaa, pedaral hoo panahata-panaha hoo maaksvaaðii samaþæna venuvata, síhala bauððhayinta niyama svairii raajyabalaya nolæbena aakaarayata 29 vaganþiya ðamaa yææmata suððan kriyaa kaleeya. síhala bauððhayinta aiþihaasikava kala niiþimaya venaskam haa haani ivaþ kiriimata mema vaganþiya baaðhaavak novana bava ðeevaneesan neesayiyaa visin inðiyaava, mæleesiyaava haa æmerikaaven uðaaharaNa gena liyaa æþi diskrimineexan viþ riisan (2004) nam poþee penvaaðii æþi karuNu valin peniiyayi. síhala bauððha mahajaaþiyata avuruðu 500 k þula kala haani ivaþ kiriima sesu suLu jaaþivalata karana haaniyak novana aþara, esee ema haani ivaþ nokarannee nam 1948 læbii æþþee niðahasak nova kaLu suððanta suðu kalisam ænÐaviimak pamaNaya.

subaax canðra boox, hoo ci min, gaanðhi, maatin luuþar kí men militant jaaþika vyaapaarayak lákaavee hata nogaþþee síhala noðannaa kaLu suððan kotasak vuu bágaveevaa maaksvaaðiin nisaaya. esee vuvaþ síhala bauððhayaagee næþivii giya ayiþiin labaaðiimee avazyaþaavaya samasþa lákaa bauððha sammeelanaya visin agamæþi seenaanaayakata penvaaðun vita mulaðii ee saÐahaa komixamak paþkiriimata ekaGavu ohu pasuva ayivar jeninsgee upaðeezaya anuva 29 vaganþiya nisaa eya kala nohækibava kiyaa sitiyeeya. æþþavazayenma heeþuva ohu kaLu suððangen vatavuu maha kaLu suððek viimaya. sar dii bii jayaþilaka lákaavee agamæþi vunaa nam lákaavee iraNama venasviimata þibunaa yayi balangoda aananða maiþrii mahanaahimiyan kivvee mee nisaa viyayuþuya.

zrii lákaa niðahas pakxaya

noobodiis sambodiis viimen venaskamata lak‌vii aþaramávii siti baNdaaranaayaka, síhala bauððhayaata heeþþuvunee mee pasubima yataþeeya. krisþiyaaniin haa kaLu suððan ohuta viruððha vuvaþ, ohu niyama bauððha praþipaþþi ðænagena siti ayek noviiya. sii sii ðisaanaayakata polispaþi kama noðunnee ohu bauððhayeku novuu nisaa nam eya buððhaagamata patahæniya. 1962 ðii polis kumaNþranaya kalee mee ðisaanaayakamaya. bauððha zaasana komixam vaarþaava kriyaaþmaka kiriima aaðii katayuþuvalata ohu ðun sahaaya síhala raajya bhaaxaava kiriima vageema saaðhaaraNa aakaarayata kala ðee noviiya.  jee aar praðhaana kaLu suððangee  haþurukam mædagena  ðemaLa bhaaxaa saaðhaaraNa niiþiya kriyaaþmaka kiriimata zakþiyak ohuta noviiya. es dii baNdaaranaayaka visin ohuta yoojanaakalee viruððha pakxayaða ekkaragena jaaþika aaNduvak saðana lesata vuvaþ avuruðu 20 k pamaNa balaa sita balayata aa ohu iita kæmaþivuuyee næþa.

canðaya balaagena bauððhayin rævatiima, vyavasþhaavata boruvata buððhaagama æmiNiima, iriðaa venuvata pooya nivaaduva, bauððha amaaþyaáza hæðiima, kaBavagee piriþ nuul bæÐagenayaama, apee haamuðuruvanee apee haamuðuruvanee kiyaa mæþiriima aaðii noyek vikaaravalin 1970 n pasu kaalaya væsii giyeeya. ee aþaraþura ðemala pedaral vaaðaya iðiriyee kaþoolika palliya ehi sahaayata penii sitiyeeya. mee kaalayee siðuvu væðagaþ ðeyak nam paasæl aaNduvata gæniimaya. meya krisþiyaani vyaapaarayata maru paharak viya. leek havus bauððha virooðhii væda naþara kiriima puvaþpaþ komisamen pennaa ðunneeya. eheþ mee væda ðekenma balaaporoþþuvuu saaðhaaraNaya ixta novuuyee asiimiþa haa kæþa aaþmaarþhakaami nil kola haa raþu ðeezapaalakayin nisaaya.

canðrasiri vijayavikrama
9-10-2015